Vai trò của nghệ thuật (arts) trong giáo dục sớm được kiểm chứng đặc biệt trong mối quan hệ với khoa học tự nhiên. Với hướng tiếp cận Reggio Emilia Approach®, nghệ thuật là một trong hàng trăm ngôn ngữ để trẻ thỏa sức thể hiện bản thân.
Reggio Emilia Approach® không biến người dạy thành giáo viên nghệ thuật, nhưng sử dụng nghệ thuật làm bệ phóng tư duy cho trẻ.
Thể nghiệm và khám phá cuộc sống
Nghệ thuật, hay khoa học, đều tượng trưng cho sự sáng tạo của con người. Chúng là biểu hiện, hóa thân khác nhau của sức sáng tạo và do đó – không tách rời mà kết nối với nhau như hai mặt của tờ giấy. Albert Einstein từng nói, “Thứ đẹp nhất mà ta có thể trải nghiệm là sự bí ẩn. Nó là nguồn của mọi nghệ thuật và khoa học đích thực”.
Vật lý nguyên tử là giải cấu trúc, chúng ta tách các nguyên tử ra để xem có gì bên trong. Nhưng điêu khắc, cũng là giải cấu trúc, khi bạn loại bỏ cái không cần thiết để tạo hình vật thể. Công nghệ sinh học – hay dàn dựng giàn giao hưởng đều mang tính xây dựng (creation). Nghệ thuật, và khoa học, trong sự tương đồng của chúng, đều là nỗ lực của nhân loại để xây dựng kiến thức về vũ trụ và thế giới xung quanh chúng ta.
Do đó, tích hợp nghệ thuật và khoa học trong giáo dục sớm đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc hình thành tư duy và nhận thức của con người. Tại các trường Reggio Emilia, xưởng nghệ thuật (atelier) sẽ là nơi trẻ thực hành các hoạt động nghệ thuật thị giác (visual arts), làm chủ những ngôn ngữ mang tính biểu tượng khác nhau như vẽ, tô màu, nặn đất sét…
TS. Lella Gandini, chuyên gia Reggio Children tại Hoa Kỳ chia sẻ: “Vẽ, hay tô màu là cách là thể nghiệm và khám phá cuộc sống, của giác quan và ý nghĩa. Chúng thể hiện khát vọng, tái khẳng định, nghiên cứu, giả thuyết, tái điều chỉnh, xây dựng, và phát minh… Chúng diễn giải thông minh về những sự kiện diễn ra xung quanh”.
Những giờ học sáng tạo
Trong môi trường Reggio Emilia, nghệ thuật và khoa học được tích hợp toàn vẹn trong quá trình học, mang đến cái nhìn mới về sự độc đáo của nghệ thuật. Các dự án của các bạn nhỏ tại Little Em’s Pre-school đều vận dụng linh hoạt kỹ năng khoa học cơ bản, bằng nhiều hình thức sáng tạo nghệ thuật khác nhau.
Trong đó, những kỹ năng được nuôi dưỡng, phát triển phổ biến nhất bao gồm:
- Quan sát
- Dự đoán
- Đo lường, đếm
- So sánh/Nhận biết khác biệt
- Phân loại/Sắp xếp
- Thu thập dữ liệu/Ghi chép dữ liệu
- Giao tiếp
Những dự án khoa học – nghệ thuật theo hướng tiếp cận Reggio Emilia Approach® bao gồm 5 yếu tố: Tư duy về mối liên kết giữa nghệ thuật và khoa học; tạo môi trường giày nghệ thuật và khoa học; dẫn dắt trẻ sử dụng kiến thức và trí tưởng tượng; hướng dẫn trẻ thử nghiệm ý tưởng, giả thiết của chúng; tạo điều kiện để trẻ bộc lộ ý tưởng của mình.
Trong lớp học Reggio Emilia, giáo viên không tập trung dạy trẻ những sự thật khoa học hay nghệ thuật. Thay vào đó, mục tiêu chính là để trẻ hứng thú và có tư duy phản biện, tập trung vào “điều gì trong đầu đứa trẻ” và để trẻ theo đuổi những câu hỏi của chúng. Trong bài học “côn trùng và sâu giun”, ba mẹ sẽ nghe những câu hỏi của các con như:
- Giun có cơ bắp không?
- Giun ăn những gì?
- Làm sao biết giun là nam hay nữ?
- Giun có mắt hay chân không?
- Làm sao chúng ta có thể khiến kiến sống trong nông trại kiến do chúng ta xây dựng?
- Kiến ăn gì? Ong ăn gì? Bướm ăn gì?
- Tại sao bọ có đôi mắt to tròn còn chuột có mắt nhỏ xíu?
- Giun có sống trong nhà không?
Những chuỗi câu hỏi không ngừng là trái tim của những dự án Reggio Emilia. Những câu hỏi này cho thấy sức tưởng tượng mãnh liệt của trẻ, cũng như sự tìm kiếm sâu sắc, thử nghiệm, tìm hiểu của các con. Reggio Emilia Approach® không bắt trẻ ghi nhớ thông tin, thay vào đó là hình thành kiến thức qua nhiều hoạt động khám phá và sáng tạo.
Hay khi dạy về bóng (shadow), các giáo viên Little Em’s Pre-school sẽ sử dụng ánh sáng và màu sắc để cho thấy những kiến thức khoa học, qua nhiều hình thức sáng tạo như chơi đùa, vẽ, nhảy với ánh sáng.
Giáo viên: Các con chú ý điều gì không? Cô đưa tay lên trước màn hình, bóng của tay cô rất nhỏ. Điều gì sẽ xảy ra nếu cô đưa ra xa hơn?
Các con: To hơn?
Giáo viên: Đúng vậy. Tay cô to hơn, bóng của tay cô to hơn, các con chú ý nhé.
Khoa học và nghệ thuật tạo một nền tảng nơi những ý tưởng và giả thiết khoa học của trẻ có thể phát triển và thật sự được hiện thực hóa. Ví dụ như tìm hiểu về gió, các con có thể khám phá gió qua những cuốn sách, tranh ảnh, cảm nhận gió ngoài vườn cây, khám phá gió thổi qua những ống hút để dần hình thành khái niệm về hướng và sức gió, hoặc vẽ hình hài của gió, khám phá các dạng thời tiết trên bàn ánh sáng…
Nghệ thuật là một trong những cánh cửa sổ mở ra sự khác biệt, sự tương đồng, đa sắc màu của thế giới khoa học tự nhiên. Và đưa nghệ thuật – khoa học vào giáo dục sớm là chân dung của những lớp học hiện đại, nơi trẻ con được là chính mình.
